Eén ding is zeker: bij brand in een tunnel is de kans op paniek groot. Mensen willen zo snel mogelijk naar buiten, maar de onvermijdelijke rookontwikkeling en de duisternis maken dat buitengewoon lastig. “Natuurlijk is de kans op brand klein, maar als het gebeurt moet de kans op een veilige ontsnapping zo groot mogelijk zijn.”
Tunnelveiligheid is een vak apart. Toen in 1999 en 2000 in relatief korte tijd grote tunnelbranden met fatale gevolgen plaatsvonden in ondermeer Zwitserland, Italië en Frankrijk, scherpte de EU de regelgeving rondom tunnelveiligheid aan. Ook in Nederland is die regelgeving serieus opgepakt en geïmplementeerd. “Niemand wilde nog een keer zo’n ramp meemaken. Bij tunnelveiligheid is het speerpunt van de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied of mensen veilig kunnen vluchten bij een eventuele calamiteit en of de hulpverleningsdiensten adequaat hun werk kunnen doen”, vertelt projectleider Marie-Anne Eitjes van de Omgevingsdienst.
In en om Amsterdam wemelt het van de tunnels: spoortunnels, tunnels op de snelweg, tunnels onder het Schipholterrein. Tot 2014 ‘deed’ de Amsterdamse Dienst Milieu en Bouwtoezicht de tunnelveiligheid. “Bij het ontstaan van de Omgevingsdienst voor het Noordzeekanaalgebied, de OD NZKG, verhuisde die expertise op het gebied van tunnelveiligheid mee naar de nieuwe organisatie”, zeg Marie-Anne Eitjes. Doel is om de aanvrager te laten aantonen dat hij aan alle eisen op het gebied van vergunningen, uitvoering – toezicht – maar ook qua ingebruikname – openstelling – voldoet.
Ondergrondse actie
“Bij de aanleg van een nieuwe tunnel worden alle stakeholders al in een zo vroeg mogelijk stadium bij dat proces betrokken. Brandweer, politie, ambulance, aannemer, opdrachtgever: door alle kennis en ervaring van al die partijen te bundelen komen we tot een zo veilig mogelijk tunnelontwerp. Want elke tunnel is maatwerk: factoren als de precieze locatie van de tunnel, de lengte ervan, het gebruik van de tunnel en de verkeersintensiteit bepalen ook hoe bepaalde eisen in het ontwerp worden verwerkt.” Zo was de lengte van de gloednieuwe Gaasperdammertunnel – 3 kilometer! – en de vijf tunnelbuizen, waarvan één wisselbuis en verschillende in- en uitvoegbuizen halverwege de tunnel in Amsterdam Zuidoost, een uitdagend gespreksonderwerp. Dat gold ook voor vluchtveiligheid en ventilatie bij grote branden.
Ook bestaande tunnels moeten voldoen aan de meest actuele veiligheidseisen. “Die tunnels moeten op punten worden aangepast. Tijdens zo’n renovatie zijn ze vaak dicht en dat betekent omrijden voor bedrijven en inwoners van Amsterdam. Door in de voorbereiding zoveel mogelijk knelpunten te signaleren, bespoedig je het proces en verkort je de tijd dat een tunnel helemaal dicht is voor verkeer”, legt Marie-Anne Eitjes uit. Op die manier meedenken met de omgeving: typeert dat deze Omgevingsdienst?
Dat was in elk geval zo bij de aanleg van de tunnels voor de Noord-Zuidlijn. “Die lagen niet alleen heel diep, ook de techniek van boren was compleet nieuw”, vertelt projectleider Arjan van der Ree. “Bovendien focusten we bij de Noord-Zuidlijn niet alleen op de veiligheid in de tunnels en op de ondergrondse stations, maar ook op de omgeving tijdens de bouw. Hoe zat het met de veiligheid van de bovengrondse bebouwing? Kon de openbare ruimte in de omgeving van de bouwwerkzaamheden veilig gebruikt worden?”
Naast het toezien op veiligheid tijdens de bouw is het voorkomen van hinder, zoals bouwlawaai, een van de taken als toezichthouder op de leefbaarheid van de omgeving tijdens de bouw. Belangrijk leerpunt bij de Noord-Zuidlijn was de complexiteit ervan. “Het was zo’n gigantisch project, met zo’n lange looptijd en zoveel belanghebbenden dat het bijna ongrijpbaar werd. Sindsdien hanteren we bij grotere werken een projectmatige aanpak. Zo kunnen we nog steeds snel schakelen en bewaren we de efficiency.”
Grote speler
De OD NZKG werkt in opdracht van acht gemeentes – Amsterdam, Zaanstad, Haarlemmermeer, Uithoorn, Amstelveen, Aalsmeer, Diemen, Ouder-Amstel – en drie provincies – Noord-Holland, Utrecht en Flevoland – en is een van de grootste omgevingsdiensten in Nederland. “Wij verlenen vergunningen en zien erop toe dat alle partijen hun wettelijke verplichtingen nakomen op het gebied van milieu, bodem en bouw. We hebben veel kennis in huis over bijvoorbeeld geluid, luchtkwaliteit, omgevingsveiligheid, tunnels, geluid en energiebesparing. Daarom denken we ook vaak mee over de ruimtelijke plannen in het gebied. Wat past er aan bedrijvigheid, infrastructuur en bouw? Welke gevolgen heeft dat voor de leefbaarheid? Ook denken wij mee over wat er nodig is om de samenleving te verduurzamen. We adviseren overheden hierover bij het maken van beleid”, zegt Arjan van der Ree.
Bij initiatieven van bedrijven of instanties is het van belang dat de OD NZKG in een zo vroeg mogelijk stadium wordt ingeschakeld. “Het is ook zo logisch. Wij willen ze zo optimaal mogelijk door het vergunningen-, toezicht- en handhavingstraject loodsen. Door vooraf de knelpunten te signaleren kan een compleet vergunningen- en bouwproces vlotter verlopen. En dat is zeker in het belang van de ondernemer: tijd is geld. Bovendien: hoe verder je bijvoorbeeld in een bouwproces zit, hoe lastiger het wordt om nog aanpassingen te doen”, vertelt Marie-Anne Eitjes. Zijn de vergunningen op het gebied van tunnelveiligheid eenmaal verleend, dan controleert de dienst elke zes jaar of dan nog steeds aan de eisen wordt voldaan. “Dat doen we onder meer met audits. Kan een tunnelbeheerder bijvoorbeeld aantonen dat alle veiligheidsaspecten nog steeds in orde zijn? Zijn vluchtwegen vrij? Liggen er draaiboeken klaar voor bij calamiteiten? Zo houden we iedereen scherp. En dat is in het belang van de veiligheid van ons allemaal.”
